Ο Άρης Μεσσίνης για τη φωτο που έκανε το γύρο του κόσμου

Ο φωτορεπόρτερ Άρης Μεσσίνης μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη και το tvxs.gr, για τον... τρελό πόλεμο της Λιβύης, για τα βιώματα και τους κινδύνους της δουλειάς του, αλλά και για την... σουρεαλιστική φωτο που έκανε το γύρο του κόσμου. Κυρίως, όμως, μοιράζεται μαζί μας το μεγάλο ερωτηματικό που... κουβάλησε στις αποσκευές του, το οποίο - όπως όλα δείχνουν-έγινε και η αφορμή της πρώτης του έκθεσης.

Πώς αποφάσισες να γίνεις φωτογράφος; 
Έζησα από μικρός τη φωτογραφία λόγω του πατέρα μου, Δημήτρη Μεσίνη, ο οποίος είναι φωτορεπόρτερ και υπεύθυνος για την ανατολική Ευρώπη και την Ελλάδα στο Associated Press. Ξεκίνησε στη Θεσσαλονίκη αλλά ήρθε στην Αθήνα το '82, λόγω κρίσης στη δουλειά του και βέβαια τον ακολούθησε όλη η οικογένεια… Εσωτερικοί οικονομικοί μετανάστες!
Η φωτογραφία μπορεί να συγκινεί τον καθένα μας, αλλά με επηρέασε και το γεγονός ότι σε αυτή τη δουλειά έχεις τη δυνατότητα να δεις πράγματα που δεν μπορούν να δούν άλλοι, είσαι στην καρδιά των γεγονότων και αναπόφευκτα είσαι εκείνος που θα ενημερώσει τον κόσμο, δηλαδή, εσύ βγάζεις συμπέρασμα και άποψη από το τι βλέπεις, οπότε, μετά, μπαίνει και ο κανόνας της δουλειάς, το πόσο, δηλαδή, είσαι αντικειμενικός...

Ποια ήταν η πρώτη σου δουλειά; 
Στο Act Sports, τα Σαββατοκύριακα, αθλητικό, γήπεδα, τα πάντα, για ένα χρόνο περίπου. Τον επόμενο χρόνο είχε ξεκινήσει ο πατέρας μου στο Associated Press το ’97, και πήγα να δουλέψω άμισθος για πρακτική στο ελεύθερο ρεπορτάζ που τα συμπεριλαμβάνει όλα. Κατόπιν, με προσέλαβε ο διευθυντής του  Associated Press ως βοηθό, χαμηλόμισθο. Έτσι, σιγά σιγά, μπήκα στο... χορό των ξένων πρακτορείων. Το 2003, άνοιξε γραφεία στην Αθήνα το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑFP), έκανα αίτηση, με δεχτήκανε, μου έδωσαν καλό μισθό και στη συνέχεια τη θέση του διευθυντή φωτογραφικού τμήματος στην Ελλάδα.

Αυτή η έκθεση πως προέκυψε;
Κατ’ αρχάς, από τον ίδιο το χώρο που γίνεται, το IPPO, το οποίο είναι το μπαρ ενός φίλου  φωτογράφου και βρίσκεται στη Θησέως έναν πεζόδρομο κάτω από τη Λέκκα στο Σύνταγμα. Κάποια στιγμή, είπαμε να βάλουμε κάποιες εικόνες για μας, γιατί εκεί συχνάζουμε φίλοι φωτογράφοι, τα λέμε, πίνουμε καμιά μπύρα. Έτσι, σκεφτήκαμε να βάλω 10- 15 εικόνες τυπωμένες και να δούνε οι συνάδερφοι ένα μέρος του τι έκανα εγώ εκεί κάτω. Μετά κατάλαβα ότι υπήρχε το ενδιαφέρον και άλλων, εκτός χώρου, οπότε είπαμε και με τον πατέρα μου να το κάνουμε σε στυλ έκθεσης. Η συγκεκριμένη έκθεση βέβαια δεν έχει μια συγκεκριμένη θεματολογία, όμως, είναι στιγμιότυπα της καθημερινής ειδησιογραφίας τον καιρό που ήμουν στη Λιβύη, από τον Μάρτιο μέχρι τον Απρίλιο και από τα τέλη Σεπτεμβρίου μέχρι τέλη Οκτωβρίου που, όμως, ότι όποιος τα δει, μπορεί να σχηματίσει μια άποψη για το τι έγινε εκεί. 

Πώς αποφάσισες να πάς στη Λιβύη; 
Μου ζητήσανε να αντικαταστήσω κάποιους άλλους φωτογράφους, διότι σε τέτοιες καταστάσεις δεν κάθεται κανείς πάνω από ένα μήνα, επειδή αρχίζει και γίνεται επικίνδυνο. Εξοικειώνεσαι -εκτός των άλλων- με το χώρο, οπότε ίσως να κάνεις κι ένα... βήμα παραπάνω που μπορεί να αποβεί μοιραίο για σένα. Σε κάθε ομάδα είναι ένας δημοσιογράφος, ένας φωτογράφος και πιθανόν ένας κάμεραμαν.
Εκεί, ζώντας όλη μέρα με τους αντικαθεστωτικούς της Λιβύης, πρώτα συνειδητοποίησα ότι δεν είχαν καμία γνώση από στρατιωτικές επιχειρήσεις και από όπλα γενικά, γι’ αυτό έχω βάλει και τον τίτλο στην έκθεση «Ο πόλεμος των Ατάκτων».
Μετά, ενώ είχα το σκεπτικό, ότι πάω να δω την επανάσταση ενός λαού που προσπαθεί να κερδίσει την ελευθερία του, αναρωτήθηκα τελικά αν ήταν τόσο το θέμα της ελευθερίας, όσο ο έλεγχος του  πετρελαίου.  Αυτή η εντύπωση μου δόθηκε, ότι, τελικά, ο πόλεμος έγινε για να αλλάξει χέρια το χρήμα. Και έτσι, άρχισε σιγά σιγά και μέσα στο μυαλό μου να φαίνεται σαν ένας... παράλογος πόλεμος, που κανείς δεν ξέρει τον πραγματικό λόγο για τον οποίο πολεμάει.

Οι ίδιοι τι εντύπωση σου έδωσαν; 
Ότι πίστευαν πως πολεμάνε για την ελευθερία τους. Την δεύτερη φορά που πήγα, όμως, όταν πια κερδίζανε την επανάστασή, βίωσα και τη διχόνοια μεταξύ τους. Γι' αυτό έφυγα και μ’ ένα μεγάλο ερωτηματικό: Εντάξει, ναι, τον Καντάφι τον διώξατε, τον φάγατε, αλλά από δω και πέρα για τον λαό της Λιβύης, μήπως είναι πιο επικίνδυνα τα πράγματα;

Φοβάσαι δηλαδή ότι θα γίνει εμφύλιος; 
Ναι, δίνω πολλές πιθανότητες ότι θα αρχίζουν να σκοτώνονται μεταξύ τους. Ο στρατός των εξεγερμένων είχε χωριστεί σε δυο στρατούς, τον στρατό της Βεγγάζης και τον στρατό της Μιστράτα. Ναι, μεν, οι δυο στρατοί είχανε τον κοινό στόχο τους, την Σύρτη, που ήταν η τελευταία πόλη που είχε μείνει στα χέρια των Κανταφικών, αλλά όταν συναντιόνταν αυτοί οι δυο στρατοί μέχρι και όπλα βγαίνανε!

Εσύ όταν έφυγες τι γινόταν εκεί;  
Είχαν μείνει δυο μικρές περιοχές υπό τον έλεγχο των Κανταφικών. Ήταν ζήτημα ημερών να τελειώσει η ιστορία, απλά έφτασε ο καιρός που έπρεπε να αλλάξει η ομάδα μας, πάλι. Μας άλλαξαν και δυο- τρεις μέρες νωρίτερα, γιατί την τελευταία μέρα που δούλεψα στην πρώτη γραμμή έγινε μια έκρηξη και τραυματίστηκε ο δημοσιογράφος που ήταν μαζί μου. Έτσι, έφυγα στις 16 Οκτωβρίου.
Εγώ τον ονομάζω εμφύλιο αυτόν τον πόλεμο που έγινε ανάμεσα στον στρατό και τους εξεγερμένους, γιατί από τη στιγμή που ο στρατός της χώρας πολεμάει με τον λαό της χώρας είναι εμφύλιος. Κανένας όμως, μέχρι τώρα δεν έχει τολμήσει να τον ονομάσει εμφύλιο, και δεν ξέρω γιατί.

Ένας φωτορεπόρτερ που ζει στην πρώτη γραμμή ενός πολέμου, εκτός του ότι κινδευνεύει η ίδια του η ζωή, κινδευνεύει και από τον  τον λεγόμενοδευτερεύοντα τραυματισμό, εφόσον εκτίθεται δευτερευόντως, δηλαδή, ως μάρτυρας θανάσιμης βίας ή και φρικαλεοτήτων. Οπότε, κανονικά όλοι εσείς που αναγκάζεστε να εκτίθεστε σε ανάλογες εμπειρίες, μέσω του επαγγέλματός σας, δεν θα έπρεπε να είχατε κάποια ειδική υποστήριξη; Ήδη έχουν υπάρξει θύματα, εκτός από εκείνους που σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν σωματικά. Μιλάω π.χ. για εκείνον τον φωτογράφο που αυτοκτόνησε, ο οποίος είχε πάρει βραβείο Poulitzer, για την φωτογραφία με το βρέφος που πέθαινε από την πείνα... Τι έχεις να πεις; 
Υπήρξανε στιγμές που σοκαρίστηκα. Υπάρχουνε εικόνες μέσα στο μυαλό μου που δεν θα τις ξεχάσω ποτέ, αλλά και συμπεράσματα που έβγαλα για το ανθρώπινο είδος εκεί κάτω.
Μπορούσα να σκεφτώ το μίσος που μπορεί να φτάσουν οι άνθρωποι μεταξύ τους, ώστε όχι απλά να θέλουν να σε σκοτώσουν για να σε εξαφανίσουν, αλλά να σε δούν -και το χαιρόντουσαν!- να πεθαίνεις με τους χειρότερους τρόπους. Όπως, σοκαρίστηκα όταν είδα παιδιά δεκάχρονα ένοπλα να συμμετέχουνε στον πόλεμο. Είδα, επίσης, αντικαθεστωτικούς να συλλαμβάνουν αιχμάλωτο πιστό του Καντάφι και να μην τους φτάνει που τον συλλάβανε, αλλά να τον χτυπάνε με σφυριά, με όπλα, να τον καρφώνουν με μαχαίρια ή άλλοι να θέλουν να του πάρουν το κεφάλι. Απ’ τη μια, μπορεί, ναι, να σκεφτείς ότι είναι ο εχθρός κι εκείνη την ώρα μπορούν να είναι όσο αιμοσταγής γίνεται, αλλά εσύ ως τρίτος, λες, εντάξει, μέχρι εκεί!

Είδες παιδί να σκοτώνει;
Είδα παιδί να πυροβολεί, αλλά όχι να σκοτώνει. Είδα παιδιά να πυροβολάνε τον εχθρό απέναντι. Έβλεπες τους πάντες να έχουν ένα όπλο από περίστροφο μέχρι αυτόματο. Είδα παιδιά δεκατριών χρονών να κουβαλάνε RPG και να χτυπάνε! Αυτό είναι αντιαρματικό όπλο το οποίο ρίχνει ρουκέτα, άκρως επικίνδυνο. Ο κίνδυνος είναι παντού στον πόλεμο, μπορεί να φας αδέσποτη σφαίρα, μπορεί οτιδήποτε. Ο κίνδυνος, που με φόβισε πιο πολύ απ’ όλα ήταν αυτό, τα ανεκπαίδευτα παιδιά με τα όπλα, που μπορεί να σκοτωθείς χωρίς λόγο και αιτία από το πουθενά, ούτε καν στην πρώτη τη γραμμή.
Δηλαδή, δεν είναι ότι θα πας στην πρώτη γραμμή και ξέρεις ότι δεν κινδυνεύεις. Αλλά κινδύνευα και πριν πάω στην πρώτη γραμμή στο check- point που ήταν ένα παιδάκι με το όπλο το οποίο δεν ήξερε ότι όταν κρατάει το όπλο δεν πρέπει σημαδεύει και μιλούσε με το χέρι στη σκανδάλη, με το όπλο μη ασφαλισμένο και σημαδεύοντάς σε!

Υπάρχει μία φωτογραφία σου που συζητήθηκε πολύ και κυκλοφόρησε σε όλα τα μέσα ανά τον κόσμο. 
Ο πολύς ντόρος έγινε με αυτή την εικόνα με την κιθάρα γιατί είναι μια περίεργη, σουρεαλιστική εικόνα, την οποία μπορούσες και να την περιγράψεις όπως ήθελες…

Εσύ πώς τη βίωσες αυτή την εικόνα; 
Τη συγκεκριμένη μέρα είδα το σκηνικό στην απέναντι γωνία, ενώ ήμουν με μια ομάδα η οποία βαρούσε από την απέναντι πλευρά και με το που είδα τον άνθρωπο με την κιθάρα ασυναίσθητα σήκωσα τη μηχανή και άρχισα να τραβάω. Εκείνη τη στιγμή ομολογώ ότι δεν κατάλαβα τη δύναμη αυτής της εικόνας. Το βράδυ και την επόμενη μέρα που την ξαναείδα, είπα: «Ρε συ, τι είναι αυτό;» μέχρι κι εγώ ο ίδιος! Μετά άρχισα να καταλαβαίνω τη σημασία της.
Δηλαδή, από την αρχή όλοι οι συνάδερφοι λέγαμε ότι αυτός είναι ένας τρελός πόλεμος, γιατί είναι μια τρέλα αυτό που ζήσαμε εκεί κάτω. Οπότε αυτή η εικόνα έρχεται και σου δίνει τον τίτλο που έλεγες με τους συναδέλφους σου: Ένας τρελός πόλεμος. Να την η τρέλα ορίστε! Οι άλλοι σκοτώνονται, και ο άλλος είναι με την κιθάρα! Δηλαδή, τι γίνεται εκεί κάτω;

Αυτό το ξαναείδες σαν εικόνα να συμβαίνει; 
Σε πρώτη γραμμή, σε ώρα μάχης δεν το είδα. Είδα, όμως, πολλά περίεργα εκεί κάτω. Είδα ανθρώπους με κιθάρα στα check points να τραγουδάνε, είδα στην ώρα της μάχης κάποιοι να κάνουν στην άκρη και να καπνίζουν ναργιλέ, είδα πολλά περίεργα. Έχω εικόνες τέτοιες. Παρόμοιες εικόνες σαν αυτή, όμως, δεν έχω, δηλαδή κάποιον να καπνίζει ναργιλέ και δίπλα να πολεμάνε.. Πάντα τους έβλεπες είκοσι μέτρα πιο πέρα ή μετά τη γωνία. Βέβαια, αφού υπάρχουν σφαίρες που πηγαινοέρχονται δε σημαίνει ότι επειδή είσαι στο άλλο στενό δεν κινδυνεύεις γιατί π.χ. αν άλλο στενό εκραγεί ένας όλμος... Πρώτη γραμμή είναι μέχρι εκεί που είναι τα διασταυρούμενα πυρρά αλλά μπορεί να σκοτωθεί κάποιος και στα διακόσια μέτρα πίσω.
Αλλά, είδα ανθρώπους να παίζουν μπάλα 100 μέτρα πίσω! Έβλεπες πράγματα που έλεγες «Ρε φίλε εδώ έχεις πόλεμο! Τι κάνεις;» Βέβαια όλα αυτά βοηθάνε ίσως και στην ψυχολογία τους.

Έχεις κάτι άλλο να πεις για τη Λιβύη που έζησες και θα ήθελες να καταγραφεί, εκτός από τις φωτογραφίες σου; 
Είναι αυτή η απορία μου που θέλω να καταγραφεί. Ναι, τον διώξατε τον Καντάφι. Τώρα; Έφυγα με ένα ερωτηματικό από κει, ειδικά όταν γύρισα εδώ και… έφαγα την πίκρα ότι έχασα τη σύλληψή του. Αλλά είδα ότι εντάξει, τελείωσε ο Καντάφι. Από εδώ και πέρα όμως;
Αυτό που θα ήθελα να δει ο κόσμος, γι’ αυτό και γίνεται η έκθεση, είναι εικόνες που δεν έχει ξαναδεί από την τηλεόραση ή από οπουδήποτε αλλού για το τι γινόταν εκεί κάτω.
Με τις φωτογραφίες, επίσης, θέλω να δώσω, αυτό το το πάθος των ανθρώπων στον αγώνα τους να κερδίσουνε κάτι, να εκπληρώσουν το στόχο τους.
Αυτή την εικόνα του πάθους είχα στο μυαλό μου, όταν ξεκίνησα να πάω εκεί και να φωτογραφίζω. Απλά, τελειώνοντας όλη αυτή η ιστορία μου δημιουργήθηκαν αυτά τα ερωτηματικά οπότε, ναι, μεν, πάθος, αλλά γιατί;
Τελικά, όντως έγινε αυτός ο πόλεμος για την ελευθερία ή έγινε απλά για το πετρέλαιο για να αλλάξουν λεφτά τα χέρια;

Αυτοί οι άνθρωποι πίστευαν ότι πολεμούσανε για την ελευθερία, είπες…
Οι συγκεκριμένοι, αυτοί οι ανεκπαίδευτοι οι πολεμιστές, ναι, οι από πάνω…  που τους καθοδηγούσανε, όμως, πολεμούσαν για την ελευθερία; Γιατί άτακτος στρατός μεν, εξεγερμένοι, αλλά υπάρχουν κάποιες οδηγίες. Κάποιος τους καθοδηγεί.

Εδώ στην Ελλάδα έχει γίνει συζήτηση στα ΜΜΕ, για το γεγονός ότι σε έχουν χτύπησει τα ΜΑΤ σε πορείες; 
Τα τελευταία δυόμιση χρόνια γίνομαι στόχος σχεδόν σε κάθε διαδήλωση και  έχω χτυπηθεί πολλές φορές, έχω κυνηγηθεί και στην καλύτερη έχω εκδιωχθεί από το μέρος που θα έπρεπε να βρίσκομαι ώστε να τραβάω φωτογραφίες και ο καλύτερός τους τρόπος είναι με βρίσιμο, με σπρωξιές, και τέτοια.
Με έχουνε χτυπήσει αρκετές φορές, αυτό που έχει γίνει ίσως γνωστό είναι όταν κατέθεσα τη μήνυση πέρυσι στην επέτειο του Πολυτεχνείου, που μου επιτεθήκανε χωρίς λόγο και με χτυπήσε μια ομάδα από ένα δίκυκλο.

Και τι γίνεται με αυτή τη μήνυση τώρα; 
Προς το παρόν, ότι ξέρεις, ξέρω. Με χτυπήσανε και φύγανε και έχοντας εγώ το αποδεικτικό υλικό, τα νούμερα από τις πινακίδες κλπ. , και επειδή έχω περάσει και άλλα τόσα τα προηγούμενα δυο χρόνια, είπα δεν πάει άλλο, ίσως έτσι να καταφέρω να δουλέψω ελεύθερος, να κάνω την δουλειά μου. Δεν κάνω κάτι παράνομο. Θέλω να δουλέψω χωρίς φόβο, και όχι κάθε φορά που θα βγαίνω έξω να τρώω ξύλο ή να με κυνηγάνε ή να με βρίζουνε ή οτιδήποτε άλλο. Θέλω, να κάνω μια δουλειά η οποία δεν είναι παράνομη, μη κινδυνεύοντας, και ελεύθερα.
Τώρα,πού βρίσκεται η διαδικασία, πότε θα γίνει το δικαστήριο, δεν έχω ιδέα.

Σήμερα με το διαδίκτυο κλπ., που η φωτογραφία διακινείται πάρα πολύ εύκολα, για έναν επαγγελματία φωτογράφο έχουν αυξηθεί οι απαιτήσεις;
Έχουν αυξηθεί οι απαιτήσεις, και ο ανταγωνισμός γιατί έρχεται μόνο από τους συνάδελφούς σου, είναι από όλο τον κόσμο. Όλοι έχουν μια μηχανή ή ένα καλό κινητό που τραβάει καλές φωτογραφίες και μπορούνε να σε ανταγωνιστούνε. Οπότε οι απαιτήσεις είναι πολύ μεγαλύτερες, ο ανταγωνισμός είναι απίστευτος, οπότε πρέπει να βρεις κι εσύ άλλους τρόπους να κινείσαι, άλλους τρόπου να δουλεύεις, να κάνεις κάτι διαφορετικό ώστε να μπορείς να σταθείς.

Είναι σαν πόλεμος… σε ειρηνικές συνθήκες;
Σίγουρα, βέβαια, ναι. Ειδικά από τότε που έχουνε βγει όλες αυτές οι πολύ μικρούλες μηχανές με την απίστευτη ποιότητα και μπορεί ο καθένας να τραβήξει μια καλή φωτογραφία.
Μετά υπάρχει και το θέμα της χρονικής πίεσης. Δηλαδή, έχεις την εικόνα; Πρέπει να τη στείλεις επί τόπου! Οπότε αυτό σου παίρνει το μυαλό από τη δουλειά που πραγματικά κάνεις και μπαίνεις σε ένα άλλο κομμάτι τεχνικό πια, το οποίο σε αποπροσανατολίζει από το σκοπό σου από το στόχο που είχες βάλει. Δεν μπορείς να βάλεις ένα σχέδιο, και να πεις ότι σήμερα θα κοιτάξω να κάνω ένα συγκεκριμένο θέμα. Δεν υπάρχει αυτό. Αυτό μπορεί να το κάνει ένας free lancer, ο οποίος πάει κάπου, κάνει μια συγκεκριμένη δουλειά, έχει ένα σκεπτικό θα κάνω αυτό το θέμα, το δουλεύει όσο θέλει όπως θέλει και όταν τελειώσει τότε το δημοσιεύει. Εμείς δεν έχουμε αυτή τη δυνατότητα, δυστυχώς.

\tvxs.gr